‘The Fabelmans’: Spielbergs autobiografie is oprecht – of toch gekunsteld? (2024)

Spielberg dramatiseert zijn jeugd oprecht en niet klef: ○○○○

Regisseurs die hun eigen leven dramatiseren: als Alfonso Cuáron (Roma) en Alejandro Iñárrritu (Bardo) dat mogen, waarom Steven Spielberg dan niet? The Fabelmans vertelt het in grote lijnen bekende verhaal van zijn jeugd. De cerebrale, onbeholpen vader Burt (Paul Dano), een computeringenieur. De theatrale, impulsieve moeder Mitzi (Michelle Williams), een getalenteerd pianist die huisvrouw werd. Prinsje Sammy, een wonderkind bezeten van film. De scheiding.

Na het eerste bioscoopbezoek legt pa de kleine Sammy uit hoe 24 frames per seconde werkt en vertelt ma dat films ‘lucide dromen’ zijn: de ouderlijke temperamentskloof in een notendop. De filmmaker is geboren: van regisseren van treinongelukken met modeltreintjes promoveert Sammy tot oorlogsfilms met klasgenootjes in de woestijn bij Phoenix.

Tot zover het vrolijke deel; in Arizona glijdt de slang het hof van Eden in. De puberende Sammy betrapt tijdens een kampeertrip zijn moeder op film met oom Bennie, pa’s beste vriend: het wordt een troebel geheim tussen moeder en zoon. Als zijn vader bij IBM aan de slag gaat, verhuist het gezin naar een droombungalow in Californië, zonder oom Bennie. Zijn moeder zinkt weg in een depressie, Sammy wordt mikpunt van antisemitische pesterij.

Film speelt een centrale rol in The Fabelmans. Uiteraard. Sammy is een geboren regisseur, en film geeft hem macht: om zijn eigen, veilige wereld te bouwen, om klasgenootjes en volwassenen rond te commanderen, om te onthullen, te verhullen, te manipuleren. Maar zijn pogingen om – eveneens via film – de regie te nemen over zijn uiteenvallende gezin vol geheimen, rivaliteit en semi-oedipale intimiteit zijn gedoemd te falen.

The Fabelmans gaat over losmaken: het moment dat je beseft dat je ouders mensen met gebreken zijn en je de eerste stappen in de volwassen wereld zet, sadder and wiser. Anders dan de grandioze zelfexpressie van Bardo of de nostalgische tijdmachine van Roma zoekt Spielberg daarbij herkenbare, intieme emoties om met de kijker te delen. Hij dramatiseert zijn jeugd, maar dat voelt oprecht, niet klef.

Spielberg steunt op een sterke cast: Michelle Williams met Peter Pan-kapsel als extraverte en in kinderogen soms tenenkrommende moeder, Seth Rogen als warme, speelse oom Bennie, Paul Dano als wankel vaderfiguur. Twee oudjes stelen de show: Judd Hirsch als grommende oom Boris, David Lynch als sigaren kauwende John Ford. Alleen hun levenslessen maken The Fabelmans al de moeite waard.

Coen van Zwol

Moeder Mitzi oogt cartoonesk, zoals veel in Spielbergs biopic: ○○

Je zou The Fabelmans kunnen omschrijven als de coming-of-age van Sammy Fabelman (Spielbergs alterego) als filmmaker. Maar even goed als een ode van Steven Spielberg aan zijn moeder. Die twee lijnen lopen in de film naadloos in elkaar over.

De creatieve, extraverte Mitzi begrijpt als eerste waarom haar jonge zoon de treincrash die hij ziet tijdens zijn eerste bioscoopbezoek moet én zal naspelen. Sammy probeert ‘controle’ te krijgen over iets engs en zo zaken minder erg te maken dan ze in realiteit zijn. Mitzi stopt haar zoon vervolgens zijn eerste camera toe, stimuleert zijn filmpassie en koestert zijn groeiend regietalent.

Omdat Mitzi zo’n cruciale rol speelt in The Fabelmans, is het storend dat juist haar personage geregeld gekunsteld voelt. Dat lijkt deels om verhaaltechnische redenen. Centraal in het eerste uur staat de enorme klap die de romance van Mitzi met huisvriend Bennie en de daaropvolgende scheiding van zijn ouders voor Sammy/Spielberg is.

Om kijkers mee te nemen in zijn beleving van die breuk zetten Spielberg en mede-scenarist Tony Kushner het gezin Fabelman in eerste instantie zó harmonieus neer dat het haast karikaturaal wordt. Vader Burt is de geniale bèta die zijn kinderen van technische kennis voorziet. Een perfecte aanvulling op Mitzi, een gevoelsmens en hypergetalenteerde pianiste die zonder een greintje frustratie een muziekcarrière opgaf om haar kinderen te laten floreren.

Maar deze uitvergrotingen – mogelijk hoe Spielberg het zelf ervaren heeft – worden bij Mitzi voor buitenstaanders soms cartoonesk door het erg theatrale spel van Michelle Williams. Zo laat ze haar mond openvallen en slaat beide handen tegen haar wangen als Mitzi verbaasd is.

The Fabelmans geeft inzicht in vele, bekende autobiografisch getinte elementen in Spielbergs imposante oeuvre, zoals zijn voorliefde voor personages met gescheiden ouders of hoe hij zich al jong pijnlijk bewust werd van antisemitisme. De regisseur lijkt via de film echter ook ‘controle’ te willen krijgen over hoe mensen zijn werk lezen, via ‘lesjes’ en ‘inzichten’ die personages Sammy terloops meegeven.

Soms lukt dat natuurlijk; David Lynch als knorrige John Ford die een camera-tip deelt, is een pareltje. Maar vaak, met name bij Mitzi, voelt het ook wat geforceerd. Alsof de film geschreven is voor studenten filmgeschiedenis in plaats van filmliefhebbers op zoek naar personages met een kloppend hart.

Sabeth Snijders